Jeudi 21 décembre 2017
Je commence par me rendre à pied au monument de l’indépendance ;
En passant devant une université de management, je vois une foule d’étudiants et d’étudiantes en sortir. Il est huit heures vingt. Par curiosité, je les suis. C’est la pose petit-déjeuner. Ils vont se restaurer dans une rue voisine.
Je passe devant la mairie de Phnom Pen.
Un peu plus loin que le monument de l’indépendance, se trouve une statue de Norodom Sihanouk, puis un monument à l’amitié entre le Cambodge et le Vietnam, une pagode, et un grand hôtel de style pagode : l’hôtel cambodgia.
Je suis fatigué. Je veux revoir tranquillement le centre de torture S21. Je n’avais pas eu le temps de le visiter complètement. Je prends un tuk-tuk, et m’y fait conduire. Avant d’entrer, je mange du riz avec du bœuf dans un petit restaurant.
Je prends un cliché d’enfant y ayant séjourné. Je le trouve trop dur, et l’efface de mon appareil photo.
Dans une salle, on peut rencontrer un survivant, et un peu plus loin, un autre survivant dédicace un livre sur lui.
Le premier faisait partie des cinq enfants trouvés vivant par les vietnamiens, lors de la découverte du centre. Il vivait à la cuisine du camp, et s’était caché sous un tas de linge quand le khmer rouges sont partis. Le second était mécanicien, et réparait les machines à écrire. Il y a eu aussi un autre survivant, décédé depuis, qui était artiste peintre, et que l’on avait gardé pour faire des portraits de Pol Pot ;
Un ministre Khmer rouge s’est retrouvé dans ce centre : on peut voir sa photo, enchainé. Des anciens gardiens (150) , se sont aussi retrouvés prisonniers. L’un d’eux aurait déclaré : « So on arrête tout le monde, qui continuera la révolution ? »
C’était une machine infernale : les prisonniers torturés avouaient n’importe quoi, et dénonçaient n’importe qui de leurs connaissances, lesquelles étaient arrêtées à leur tour ;
On arrêtait toute la famille : « Quand on arrache une herbe, on enlève aussi la racine »
Des étrangers figurent parmi les victimes, dont deux anglais, qui naviguaient sur un petit bateau, et ignoraient la situation. Dans sa confession, l’un d’eux à dénoncé quelqu’un lui ayant appris à parler en public : il a donné le nom de sa mère.
Vers 1977, c’était la paranoïa : Pol Pot voyait des ennemis partout, et épurait, épurait.
Il y avait le peuple premier, qui avait été libéré avant 1975, composé de paysans, et le peuple nouveau, composé des habitants des villes : intellectuels corrompus, pouvant être éliminés.
Peu apte à cultiver la terre, on estime que 75% de la population de Phnom Pen de 1975 est morte de malaria, de sous-alimentation, des travaux forcés.
A la réunion avec le survivant, je lui demande s’il pense que c’est bien de s’engager politiquement. Il me répond que la politique à détruit toute sa famille. C’est plutôt non.
Après cela, j’ai besoin de marcher pour me changer les idées : je commence à rentrer à pied. A mi-chemin, je monte dans un bus qui me laisse tout prés de la poste et de mon auberge.
Je me fais faire un massage par un aveugle. C’est assez douloureux. A la fin, il me demande si je me sens mieux : pas vraiment.

Ĵaŭdo 21an de decembro 2017
Mi komencas marŝante al la monumento de sendependeco;
Pasante apud universito de administrado mi vidas multajn studentojn elirantajn. Estas la oka kaj du dek minutoj. El scivolemo, mi sekvas ilin. Estas la matenmanĝo paŭzo. Ili manĝas en proksima strato.
Mi preterpasas la Phnom Pen-urbodomon.
Iom pli malproksime ol la monumento de sendependeco, ekzistas statuo de Norodom Sihanouk, kaj iom pli for, monumento al la amikeco inter Kamboĝo kaj Vjetnamujo, pagodo kaj granda hotelo de pagoda stilo: la hotelo Cambodgia.
Mi estas laca. Mi volas denove vidi la S21-turmentan centron. Mi ne havis tempon viziti lin tute. Mi prenas tuk-tuk, kaj li veturas min tie. Antaŭ eniri, mi manĝas rizon kun bovaĵo en malgranda restoracio.
En la centro, mi prenas bildon de foto montranta infano restita tie. Mi trovas ĝin tro malgentoile, kaj forprenas ĝin el mia fotilo.
En ĉambro oni povas renkonti postvivanton, kaj iomete pli, alia postvivanto dediĉas libron pri si.
La unua estis unu el kvin infanoj trovitaj vivantaj de vjetnamaj, dum la malkovro de la centro. Li vivis en la kuirejo kaj lavejo kaj kaŝis sin sub ŝtofo kiam la ruĝaj khmeroj forlasis. La dua estis mekanikisto kaj riparis la skribmaŝinojn. Ankaŭ estis alia postvivanto, kiu forpasis poste, li estis pentristo, kaj estis savita por fari portretoj de Pol Pot;
Unu ministro ruĝa khmero trovis sin en ĉi tiu centro: ni povas vidi lian bildon, ĉenita. Antaŭaj policanoj de la centro (150) ankaŭ devenis malliberuloj. Unu el ili diris « Se ĉiuj estas arestitaj kiuj daŭros la revolucion? «
Ĝi estis infera maŝino: la turmentitaj malliberuloj konfesis ion, kaj denuncis iujn siajn konatojn, kiuj estis arestitaj laŭ ilia turno;
Ili arestis la tutan familion: "Kiam ni disŝiras herbon, ni ankaŭ forigas la radikon"
Fremduloj estas inter la viktimoj, inkluzive du angloj, kiuj veturis sur malgranda boato, kaj nekonis la situacion. En sia konfeso, unu el ili denuncis iun, kiu instruis lin paroli publike: li donis la nomon de sia patrino.
Ĉirkaŭ 1977, estis paranoia: Pol Pot vidis malamikojn ĉie, kaj purigis, purigis.
Estis la unua popolo, kiuj estis liberigita antaŭ 1975, formita de kamparanoj, kaj la nova popolo, formita de la loĝantoj de la urboj: koruptaj intelektuloj, kiuj povus esti mortigitaj.
Neebla kultivi la landon, oni kalkulas, ke 75% de la loĝantaro de Phnom Pen en 1975 mortis pro malario, malnutrado, trudita laboro.
En la kunveno kun la postvivanto, mi demandas lin, ĉu li pensas, ke estas bone okupiĝi politike. Li diras al mi, ke politiko detruis sian tutan familion. La respondo estas relative ne.
Post tio, mi devas marŝi por ŝanĝi mian menson: mi komencas marŝi. Duonvoje mi eniras buson, kiu lasas min proksime al la poŝtoficejo kaj al mia gastejo.
Mi havas masaĝon faritan de blindulo.Estas iomete dolora. Al la fino, li demandas min ĉu mi sentas min pli bonan: ne vere.

Nous n’oublierons jamais les crimes commis sous le régime du Kampuchéa démocratique.

Ni nemiam forgesos la krimoj faritaj dum la reĝimo de la demokratika kampuŝeo

La présentation du musée du génocide Tuol Sleng Auparavant, le Musée du génocide était l’un des lycées de la capitale : « Tuol svay Prey » Après le 17 Avril 1975, la clique de Pol Pot l’a transformé en prison, le plus grand « Centre de Sécurité » du Cambodge appelé S21. Elle était entourée d’une double muraille de tôles ondulées, surmontée de fils barbelés très denses et électrifiés ; les salles de classe du rez-de-chaussée et du premier étage étaient cloisonnées en petites cellules, tandis que celles du deuxième étage étaient destinées à la détention commune. Des dizaines de milliers de victimes (paysans, ouvriers, techniciens, ingénieurs, bonzes, Ministres et différents cadres de Pol Pot, militaires, corps médicaux, corps enseignants, élèves, étudiants, diplomates, étrangers etc..) y étaient emprisonnés avec leurs femmes et enfants. Un bon nombre de preuves évidentes révèlent les atrocités et les tortures les plus barbares imposées par la clique de Pol Pot : les cellules en briques et en bois, les instruments de torture, les documents, les listes de noms des détenus, les photos, et les vêtements des victimes exterminées. Nous avons trouvé les fosses communes environnantes et en particulier les plus nombreuses situées à 15 km au Sud Ouest de Phnom Penh, dans le village de Choeung Ek, district de Dankor, Province de Kandai.

La prezento de la Muzeo de la Genocido de Tuol Sleng Antaŭe, la Muzeo de Genocido estis unu el la altaj lernejoj de la ĉefurbo: "Tuol svay Prey" Post la 17-an de aprilo 1975, la Pol Pot-klako igis ĝin malliberejo, la plej granda "Sekureca Centro" de Kamboĝo nomata S21. Ĝi estis ĉirkaŭita de duobla muro de rostita fero, superita de tre densa kaj elektrita pikita drato; klasĉambroj en la teretaĝo kaj unua etaĝo estis dispartigita en malgrandaj malliberejoj ĉambroj, dum tiuj de la dua etaĝo estis por la komunaj malliberejoj ĉambroj . Dekoj de miloj da viktimoj (kamparanoj, laboristoj, teknikistoj, inĝenieroj, monaĥoj, ministroj kaj malsamajn kadrojn de Pol Pot, soldatoj, medicina korpoj, instruistoj, lernantoj, studentoj, diplomatoj, eksterlandanoj ktp ..) testis malliberigita tie kun edzinoj kaj infanoj. Multaj evidentecoj malkaŝi la kruelaĵoj kaj la plej barbara torturoj postulitaj de la Pol Pot grupo : briko kaj ligno malliberejo ĉambroj,, instrumentoj de torturo, dokumentoj, listoj de nomoj de arestitoj, fotoj, kaj La vestajoj de la ekstermitaj viktimoj. Ni trovis la ĉirkaŭaj tomboj kaj precipe la multajn situitajn15 km sudokcidente de Pnom-Peno, en la vilaĝo de Choeung Ek Dankor Distrikto, Provinco Kandai.